Είναι ωραίο να πηγαίνεις σε μία ωραία θέα. Έχεις να πεις: κοίτα τα δέντρα απέναντι στο λόφο, νιώσε το αεράκι. Και περιμένεις το ηλιοβασίλεμα, για να μαγευτείς περισσότερο. Κι όταν μπαίνεις μέσα, μυρίζεις ένα πεντανόστιμο, φρέσκο φαΐ μόλις να ‘χει βγει από τον φούρνο. Οι σιελογόνοι ήδη ενεργοποιούνται, και λαμβάνεις από την όσφρηση τόση ντοπαμίνη, που η αμυγδαλή ίσως νομίσει ότι μόλις ερωτεύτηκες. Κι αν σε μια τέτοια όμορφη περίσταση έχεις βάλει τακούνι και δεν προσέξεις μια σκαλίτσα; Να τα μας. Γύρισε ο αστράγαλος: κύτταρα καταστρέφονται, νευρικοί υποδοχείς ξυπνάνε, κι ο νωτιαίος μυελός βοηθάει τον εγκέφαλό μας να καταλάβει τι συνέβη. Οι αισθήσεις μας δεν μας ξεγελούν ποτέ όταν τους δίνουμε σημασία.
Έχουμε όμως ένα θέμα οι άνθρωποι με όσα δεν θέλουμε να νιώσουμε πως είναι επείγοντα. Έχουμε μεγαλώσει έτσι: Πονάς πουλάκι μου; Πάμε στον γιατρό να μας πει τι έχεις και πότε θα ξαναπάς σχολείο. Πεινάς; Έχει υλικά για σάντουιτς στο ψυγείο. Στραμπούληξες τον αστράγαλο; Θα βάλουμε πάγο να μη φουσκώσει πολύ. Κι όταν μας λέγανε (αν μας το λέγανε) ‘μίλα μου, θέλω να νιώθεις ότι μπορείς να μου πεις τα πάντα’, συχνά ήταν μια τακτική ανάκρισης αυτοφώρου, έτσι ώστε να καταφέρουν να αποσπάσουν την ομολογία. Κι αυτό έφερε το πρώτο βασικό πρόβλημα. Την αδυναμία αναγνώρισης του τι νιώθεις. Τελικά, αυτό που νιώθω τώρα είναι ενοχές; Μοναξιά; Θλίψη; Φόβος;
Κι από εκεί ξεκινά το μεγάλο ταξίδι: αναγνωρίζω, κατανοώ, σέβομαι, οριοθετώ, προσπαθώ, συνδέομαι, πράττω. Πόσες φορές κατεβήκατε σε λάθος πρώτη στάση και το ταξίδι συνέχισε όπως ακριβώς είχατε υπόψη; Μόνο κατά τύχη. Και ναι, συμβαίνει κι αυτό. Θα μπει στη ζωή σου ένα άτομο, μια παρέα, ένα συναίσθημα, ένα βιβλίο, μια δασκάλα, που θα μπορέσει να σε κατευθύνει από τον σταθμό του τρένου που χαθήκαμε, που κατά πάσα πιθανότητα είναι ένα χωριουδάκι, όμορφο για ηρεμία και μοναχικότητα μα τρομακτικό τη νύχτα, το Δεξετινιό (από το Δεν Ξέρω Τι Νιώθω, προφανώς). Κι ίσως η σοφία τους ν’ αλλάξει το δρόμο σου, ίσως να απενοχοποιήσεις τα συναισθήματα που δεν θες ν’ αναγνωρίσεις. Και τότε, πίστεψέ με, θα έρθουν στο φως. Όπως ο,τι κρύβουμε, κρυβόταν επειδή το σκέπαζες με την πετσέτα της ενοχής, και του φόβου να μην το δει κανείς. Πρωτίστως εσύ.
Δεν είναι όμως όλοι τόσο τυχεροί. Πρώτος ερευνητικά λόγος μη αναζήτησης ψυχολογικής στήριξης και έναρξης θεραπείας, είναι η χαμηλή αντίληψη της ανάγκης (“Barriers to Mental Health Treatment”, μελέτη Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας). Λιγότερο από το 34% των νέων με καταθλιπτικά συμπτώματα αναζητούν τη βοήθεια της θεραπείας, και αρκετά πάνω από τους μισούς ανθρώπους με προβλήματα ψυχικής υγείας δεν επιδιώκουν να βοηθηθούν ψυχολογικά. Καταλαβαίνεις τη διαφορά; ‘Κοίτα, νομίζω ότι πονάει η κοιλιά μου. Για την ακρίβεια, μήνες τώρα, και σχεδόν σφαδάζω τα βράδια. Αλλά πρέπει να πάω στη δουλειά και το βράδυ να δω καμιά ταινία να ξεχαστώ. Δεν νομίζω πως είναι κάτι σοβαρό, κι εξάλλου πρέπει να παραμείνω λειτουργικός’ ή και ακόμη πιο ξεδιάντροπα για τον εαυτό μας: ‘Έπεσα από τον πρώτο όροφο πάνω στο δεξί μου χέρι. Δεν βλέπω τον αγκώνα μου, ο καρπός έχει αλλάξει μοίρες και ο πήχης μου είναι διαλυμένος, αλλά χρόνο θέλει. Χρόνο, λίγο ξενύχτι, αυτοκαταστροφικές συνήθειες και αναλγητικά με το κιλό. Και σε λίγο καιρό θα είμαι εντάξει’. Βλέπεις, κανένας δεν θα μιλούσε τόσο απαξιωτικά για τον σωματικό πόνο.
Έχουμε ένα θέμα οι άνθρωποι με όσα δεν θέλουμε να νιώσουμε πως είναι επείγοντα. Και για αυτό τιμωρούμαστε. Εκτιμάται πως, ρεαλιστικά, τουλάχιστον το 10% του πληθυσμού πάσχει από ένα ψυχοσωματικό σύμπτωμα ή διαταραχή. Πάνω από 20% του πληθυσμού εμφάνισε καταθλιπτικά συμπτώματα στην περίοδο του Κόβιντ. Περίπου ένα δισεκατομμύριο διαγνώσεις έναν χρόνο πριν. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά πως πάνω από μισό εκατομμύριο αυτοκτονίες τον χρόνο έχουν ψυχολογικό υπόβαθρο. Ακόμη κι αν πολλοί δεν μιλούν, μιλούν δυστυχώς τα, ομολογουμένως ανατριχιαστικά, νούμερα εκ των υστέρων.
Και θα μου πεις, καλά μας τα λες, αλλά δεν είναι τόσο εύκολο. Όχι, καθόλου εύκολο δεν είναι. Γι’ αυτό πάντα λέμε πως ακόμη κι ο γύρος του κόσμου, αρχίζει με το να στρίψεις στο πρώτο στενό. Η πορεία για την ψυχική υγεία, αρχίζει με την διεκδίκησή της. Οι επαγγελματίες του χώρου είναι εκπαιδευμένοι πάνω στο να σε βοηθήσουν. Για αρχή να καταλάβεις. ‘Θέλω να ξέρω τι κινεί τις πράξεις μου’, είχε πει ο Ψυχαναλυτής Γκιγιέρμο, σε μια παρόμοια λογομαχία στην εκπληκτική αργεντίνικη ψυχολογική σειρά ‘en terapia’.
Και είναι αλήθεια: όλοι θέλουμε να ξέρουμε το γιατί. Κι αυτή η φράση το θέτει υπέροχα. Κάτι που με κινεί και δεν το ξέρω, αποκολλάται από την έννοια του εγώ μου. Μόνο όταν με καταλάβω ολοκληρώνομαι.
Rief, W., Burton, C., Frostholm, L., Henningsen, P., Kleinstäuber, M., Kop, W. J., … & Rosmalen, J. G. M. (2019).
Gulliver, A., Griffiths, K. M., & Christensen, H. (2010)
American Psychiatric Association. (n.d.). Stigma, Prejudice and Discrimination Against People with Mental Illness.
Global Burden of Disease, το 2019
